Sinds het najaar van 2019 beschikt Studio 1 van het Muziekcentrum van de Omroep (MCO) in Hilversum over een heus pijporgel: het Pierre Palla Concertorgel. De roerige geschiedenis van dit instrument gaat bijna een eeuw terug, naar de oertijd van de Nederlandse omroep.
Orgelmuziek vormde vanaf het begin een wezenlijk bestanddeel van het omroepaanbod. De afdeling ernstige muziek van de in januari 1928 opgerichte AVRO zond regelmatig orgelconcerten uit vanuit diverse Nederlandse kerken. Ook liet de omroep lichte orgelmuziek horen, uitgevoerd door onder anderen de befaamde organist Pierre Palla.
De Schiedamse firma Standaart kreeg de opdracht om een concertorgel (type theaterorgel) en een kerkorgel te bouwen. Helaas ging Standaart in mei 1935 failliet en bleef de AVRO zitten met de onderdelen van een onaf concertorgel. Na enig zoeken bleek de Engelse orgelbouwer John Compton geschikt en bereid om met toepassing van de bruikbare Standaart-onderdelen, voornamelijk het pijpwerk en de houten ombouw van de speeltafel, alsnog een goed werkend concertorgel te maken. Compton bouwde ook een nieuw kerkorgel. In juli 1936 waren beide orgels voor het eerst te beluisteren. In de decennia daarna verwierf het AVRO-Concertorgel beroemdheid door de bespelingen van onder meer Pierre Palla, Cor Steyn en Bernard Drukker.
In 1986 werd de concertstudio omgebouwd tot televisiestudio. Daartoe moest men in de ruimte boven het orgel breekwerk verrichten. De bouwvakkers beschouwden de luchtgaten van de airconditioning als goede stortkokers, niet wetende dat zich daaronder orgelpijpen bevonden... Ook in 1992 deed zich een incident voor; bij een brand elders in het gebouw liepen de ventilatorkamer en de relaiskamer van het orgel fikse roetschade op.
In 2000 verhuisde de AVRO naar een nieuw pand; het oude studiocomplex werd verkocht. De nieuwe eigenaar was niet blij met de ruimte die de AVRO-orgels in beslag namen, maar omdat het rijksmonumenten zijn, mocht hij ze niet uit het gebouw verwijderen. Een paar jaar later kreeg hij alsnog zijn zin, al kwam de hulp uit onverwachte hoek. Tijdens een inspectie bleek er asbest in de orgels te zitten; ze werden ontmanteld en opgeslagen in de Werkspoorfabriek in Utrecht. Dat bleef zo tot in 2012 de Stichting Pierre Palla Concertorgel werd opgericht. Die ging samen met de Bossche orgelbouwer Pels & Leeuwen aan de slag met de restauratie en herbouw van het concertorgel (het kerkorgel wacht nog steeds op een nieuwe bestemming). Bij het eerste bezoek aan de opslagruimte in Utrecht trof men een nogal rommelige situatie aan.
‘De pijpen hingen in asbestzakken aan de muur, het leek wel een slachthuis’,
vertelt Rochus van Rumpt van orgelbouwer Pels & Van Leeuwen.
Voor de herbouw had de stichting Studio 1 van het MCO op het oog. Waarom deze plek?
Arie den Dikken van de Stichting Pierre Palla Concertorgel:
‘Bij de bouw van Studio 1 werden twee orgelkamers geconstrueerd voor een groot omroeporgel, om precies te zijn het ‘Radio-Concertorgel’ dat de Nederlandse Radio Unie van de BBC had gekocht. Dat orgel kwam echter uiteindelijk niet in Studio 1 terecht, maar in Amerika. Toen het MCO zijn huidige onderkomen aan de Heuvellaan betrok, verwijderde men twee derde van de orgelkamers om ruimte te maken voor de repetities van het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor. Die orgelkamers moesten we dus eerst weer in orde laten maken.’
Het Pierre Palla Concertorgel neemt een bijzondere plaats in in het Nederlandse orgellandschap.
Rochus van Rumpt:
‘Elk register onderscheidt zich, niets lijkt op elkaar’.
Nieuw is de toevoeging van een saxofoonregister, afkomstig uit een opslag in Amerika. Verder beschikt het orgel over de nodige speciale effecten, zoals een brandweerbel, een stoomfluit, regengeluiden, vogels, kerkklokken, telefoongerinkel, enzovoort.
Bernard Drukker zei hierover:
‘Een pistoolschot is zowat het enige effect, dat niet in dit orgel zit’.
Kenners zijn lovend over de huidige plek van het orgel. De klank is rijker dan in het vroegere AVRO-gebouw, niet in het minst vanwege de uitstekende akoestiek van Studio 1. Ter vergelijking: in de oude situatie werd de orgelklank van een kunstmatige galm voorzien.
Kortom, komt dat horen!