Het orgel | Pierre Palla Concertorgel

DE BIJZONDERE GESCHIEDENIS VAN HET PIERRE PALLA CONCERTORGEL

Sinds het najaar van 2019 beschikt Studio 1 van het Muziekcentrum van de Omroep (MCO) in Hilversum over een heus pijporgel: het Pierre Palla Concertorgel. De roerige geschiedenis van dit instrument gaat bijna een eeuw terug, naar de oertijd van de Nederlandse omroep.
Orgelmuziek vormde vanaf het begin een wezenlijk bestanddeel van het omroepaanbod. De afdeling ernstige muziek van de in januari 1928 opgerichte AVRO zond regelmatig orgelconcerten uit vanuit diverse Nederlandse kerken. Ook liet de omroep lichte orgelmuziek horen, uitgevoerd door onder anderen de befaamde organist Pierre Palla.

Een cadeau van de luistervinken

In mei 1932 – Palla was inmiddels bij de omroep in dienst getreden – besprak het AVRO-bestuur de aanschaf van een orgel voor het nieuw te bouwen studiocomplex aan de ’s-Gravelandseweg in Hilversum. Het instrument moest – zoals het een algemene omroep betaamde – geschikt zijn voor zowel ernstige, religieuze als lichte muziek. Ter gelegenheid van het eerste lustrum van de omroep bood een groot aantal ‘luistervinken’ (de koosnaam van AVRO-leden) de omroep een cadeau aan: een orgel voor de nieuwe radiostudio.

Pierre Palla

Organist Pierre Palla (1902-1968) begon zijn carrière in Amsterdam, waar hij in het Tuschinski-theater het Tuschinski-orgel bespeelde en pianist was van het theaterorkest. In 1931 werd hij aangenomen bij de AVRO, waar hij tot een jaar voor zijn dood zonder onderbreking werkte als solist op het AVRO-concertorgel.

Gered door orgelbouwer John Compton

De Schiedamse firma Standaart kreeg de opdracht om een concertorgel (type theaterorgel) en een kerkorgel te bouwen. Helaas ging Standaart in mei 1935 failliet en bleef de AVRO zitten met de onderdelen van een onaf concertorgel. Na enig zoeken bleek de Engelse orgelbouwer John Compton geschikt en bereid om met toepassing van de bruikbare Standaart-onderdelen, voornamelijk het pijpwerk en de houten ombouw van de speeltafel, alsnog een goed werkend concertorgel te maken. Compton bouwde ook een nieuw kerkorgel. In juli 1936 waren beide orgels voor het eerst te beluisteren. In de decennia daarna verwierf het AVRO-Concertorgel beroemdheid door de bespelingen van onder meer Pierre Palla, Cor Steyn en Bernard Drukker.

Orgelpijpen als stortkokers

In 1986 werd de concertstudio omgebouwd tot televisiestudio. Daartoe moest men in de ruimte boven het orgel breekwerk verrichten. De bouwvakkers beschouwden de luchtgaten van de airconditioning als goede stortkokers, niet wetende dat zich daaronder orgelpijpen bevonden... Ook in 1992 deed zich een incident voor; bij een brand elders in het gebouw liepen de ventilatorkamer en de relaiskamer van het orgel fikse roetschade op.

Stichting Pierre Palla Concertorgel

In 2000 verhuisde de AVRO naar een nieuw pand; het oude studiocomplex werd verkocht. De nieuwe eigenaar was niet blij met de ruimte die de AVRO-orgels in beslag namen, maar omdat het rijksmonumenten zijn, mocht hij ze niet uit het gebouw verwijderen. Een paar jaar later kreeg hij alsnog zijn zin, al kwam de hulp uit onverwachte hoek. Tijdens een inspectie bleek er asbest in de orgels te zitten; ze werden ontmanteld en opgeslagen in de Werkspoorfabriek in Utrecht. Dat bleef zo tot in 2012 de Stichting Pierre Palla Concertorgel werd opgericht. Die ging samen met de Bossche orgelbouwer Pels & Leeuwen aan de slag met de restauratie en herbouw van het concertorgel (het kerkorgel wacht nog steeds op een nieuwe bestemming). Bij het eerste bezoek aan de opslagruimte in Utrecht trof men een nogal rommelige situatie aan.

‘De pijpen hingen in asbestzakken aan de muur, het leek wel een slachthuis’,

vertelt Rochus van Rumpt van orgelbouwer Pels & Van Leeuwen.

De orgelkamers van het MCO

Voor de herbouw had de stichting Studio 1 van het MCO op het oog. Waarom deze plek?
Arie den Dikken van de Stichting Pierre Palla Concertorgel:

‘Bij de bouw van Studio 1 werden twee orgelkamers geconstrueerd voor een groot omroeporgel, om precies te zijn het ‘Radio-Concertorgel’ dat de Nederlandse Radio Unie van de BBC had gekocht. Dat orgel kwam echter uiteindelijk niet in Studio 1 terecht, maar in Amerika. Toen het MCO zijn huidige onderkomen aan de Heuvellaan betrok, verwijderde men twee derde van de orgelkamers om ruimte te maken voor de repetities van het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor. Die orgelkamers moesten we dus eerst weer in orde laten maken.’

Special effects

Het Pierre Palla Concertorgel neemt een bijzondere plaats in in het Nederlandse orgellandschap.
Rochus van Rumpt:

‘Elk register onderscheidt zich, niets lijkt op elkaar’.

Nieuw is de toevoeging van een saxofoonregister, afkomstig uit een opslag in Amerika. Verder beschikt het orgel over de nodige speciale effecten, zoals een brandweerbel, een stoomfluit, regengeluiden, vogels, kerkklokken, telefoongerinkel, enzovoort.
Bernard Drukker zei hierover:

‘Een pistoolschot is zowat het enige effect, dat niet in dit orgel zit’.

Een rijkere klank dan ooit tevoren

Kenners zijn lovend over de huidige plek van het orgel. De klank is rijker dan in het vroegere AVRO-gebouw, niet in het minst vanwege de uitstekende akoestiek van Studio 1. Ter vergelijking: in de oude situatie werd de orgelklank van een kunstmatige galm voorzien.
Kortom, komt dat horen!